Spis treści
W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się ochronie osób zgłaszających nieprawidłowości w ramach działalności organizacyjnej, zwanych sygnalistami. W Polsce, podobnie jak w innych państwach Unii Europejskiej, wprowadzono przepisy mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i wsparcia dla sygnalistów, które są odpowiedzią na dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 2019 roku. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie kluczowych aspektów Ustawy o ochronie sygnalistów, której implementacja stanowi istotny krok w kierunku zwiększenia transparentności i odpowiedzialności w polskich przedsiębiorstwach i instytucjach.
Zrozumienie roli sygnalistów w kontekście prawnym i organizacyjnym
Sygnalista, często określany mianem whistleblowera, to osoba zgłaszająca, w dobrej wierze, nieprawidłowości lub nadużycia mające miejsce w organizacji, które mogą stanowić zagrożenie dla interesu publicznego lub naruszać prawo. W Polsce, rolę tę reguluje Ustawa o ochronie sygnalistów, która weszła w życie w 2024 roku. Ustawa ta, zgodnie z dyrektywą unijną, określa nie tylko prawa i obowiązki sygnalistów, ale również mechanizmy ich ochrony przed ewentualnymi represjami ze strony pracodawców czy współpracowników.
Kluczowe elementy Ustawy o ochronie sygnalistów
Definicja sygnalisty i zakres zgłaszanych nieprawidłowości
Zgodnie z art. 5 Ustawy, sygnalista to każda osoba fizyczna, która w kontekście wykonywanej pracy zgłasza informacje o naruszeniach prawa Unii Europejskiej lub innych poważnych nieprawidłowościach. Ustawa obejmuje szeroki zakres zgłaszanych kwestii, od naruszeń prawa pracy, przez oszustwa finansowe, po zagrożenia bezpieczeństwa publicznego.
Procedury zgłaszania i ochrony sygnalistów
Ustawa wprowadza jasne procedury zgłaszania nieprawidłowości, zarówno wewnętrznie w ramach danej organizacji, jak i zewnętrznie — do odpowiednich organów państwowych lub instytucji unijnych. Ponadto, sygnaliści korzystają z ochrony prawnej przed działaniami odwetowymi, takimi jak dyskryminacja, degradacja stanowiska czy nękanie w miejscu pracy.
Rola organów nadzorczych i wsparcie dla sygnalistów
Ustawa nakłada na organy nadzorcze obowiązek monitorowania przestrzegania przepisów oraz wsparcia dla sygnalistów, w tym dostęp do bezpłatnego doradztwa prawnego oraz psychologicznego. To ważny element wspierający osoby decydujące się na zgłoszenie nieprawidłowości, zwiększający ich poczucie bezpieczeństwa i ochrony.
Ustawa o sygnalistach kogo obowiązuje
Przepisy ustawy o ochronie sygnalistów mają zastosowanie do podmiotów prawnych, które według stanu na 1 stycznia lub 1 lipca danego roku zatrudniają co najmniej 50 osób wykonujących pracę zarobkową. Liczba ta obejmuje zarówno pracowników zatrudnionych na umowę o pracę (w przeliczeniu na pełne etaty), jak i osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, pod warunkiem że wykonują te obowiązki osobiście i nie angażują innych osób do realizacji tych zadań. Warto podkreślić, że próg 50 osób nie dotyczy podmiotów działających w obszarach o szczególnym znaczeniu, takich jak usługi finansowe, przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwo transportu czy ochrona środowiska. Te sektory, ze względu na ich kluczowe znaczenie dla funkcjonowania państwa i przestrzegania prawa unijnego, są objęte regulacjami niezależnie od liczby zatrudnionych.